Dr Elżbieta Rojowska i dr Monika Tomkiewicz są autorkami pierwszej książki przynoszącej tak obszerny materiał źródłowy na temat dramatycznych przeżyć mieszkańców Gdyni jesienią 1939 roku: aresztowania, egzekucje, wysiedlenia były naszym udziałem, udziałem ludności cywilnej narodowości polskiej w Gdyni w latach 1939 – 1945. 

Staraniem Stowarzyszenia Gdynian Wysiedlonych i przy wsparciu sponsorów została wydana ta ważna publikacja – zbiór źródeł, obszerny materiał faktograficzny, zarówno polski jak i niemiecki, obrazujący dramat wysiedlonych. Zwięźle naszkicowany został obraz Gdyni z okresu międzywojennego oraz obrony miasta we wrześniu 1939. Następnie autorki obszernie przedstawiły dokumenty dotyczące okupacji – ustanowienie niemieckich władz okupacyjnych i ich działania: represje, aresztowania, a później egzekucje, wysiedlenia, konfiskatę mienia.

W pracy znalazły się także przykładowe relacje gdynian obrazujące moment wysiedleń i dalsze losy w czasie tułaczki, gdy jedni znaleźli się na terenie Generalnej Guberni, inni na terenach wcielonych do III Rzeszy lub na robotach w głębi Niemiec. Z zebranego przez autorki materiału wyłania się wyrazisty i przejmujący obraz cierpień i grozy, którą przeżyli Polacy z chwilą wybuchu wojny i od pierwszych chwil okupacji niemieckiej w Gdyni.

Jednak najbardziej porażające jest to, że wysiedlenia, egzekucje, grabieże były dokładnie i dużo wcześniej przygotowane przez Niemców. Dowodem na to są przede wszystkim Specjalna Księga Poszukiwawcza dla Polski (Sonderfahndungsbuch Polen) i inne listy proskrypcyjne zawierające dane Polaków, których należy zgładzić. O ich powstaniu tak piszą autorki: „Przy gromadzeniu danych do księgi wykorzystywane były miejscowe organizacje mniejszości niemieckiej, sieci agenturalne gestapo i SD, donosy osób prywatnych, tzw. mężów zaufania (Vortretungmann) oraz grupy operacyjne”(68).

Zgromadzono obszerny materiał źródłowy: relacje z lat tuż powojennych oraz współczesne, protokoły sądowe, listy zidentyfikowanych ofiar i liczne fotografie. Jest to cennym dowodem przeszłości i wyrazem hołdu złożonego ofiarom. Jest też spełnieniem ostatniego życzenia wielu prześladowanych i traconych tylko za to, że byli Polakami, że Polska o nich nie zapomni!

Książka ta powinna trafić do bibliotek akademickich, ale także  szkolnych, publicznych i domowych. To przecież nasza przeszłość, która zdecydowała o naszej teraźniejszości, a nawet zdecyduje w dużej mierze o naszej przyszłości.
Tom rozpoczyna przesłanie wstępne Prezydenta Gdyni dr Wojciecha Szczurka, który podkreśla znaczenie znajomości historii dla określenia własnej tożsamości. Słowo prezydenta poprzedza motto zaczerpnięte z powojennej refleksji Eugeniusza Kwiatkowskiego: „Trzeba by zapisać nie jedno dzieło, ale całą bibliotekę, by odzwierciedlić to wszystko, co się działo na ziemiach polskich w ciągu sześciu lat najazdu (…). Ta burza szału zniszczenia uzupełniona akcją szabru w wielkim stylu, przeszła i przez wybrzeże polskie.”

Benedykt Wietrzykowski, prezes Stowarzyszenia Gdynian Wysiedlonych zamieścił w książce informację o działalności Stowarzyszenia, które stara się pokazać przeszłość i strzec prawdy historycznej.

Witając z radością i satysfakcją omawianą pracę trzeba podziękować autorkom i zachęcić je do jej kontynuowania.
KZ

Elżbieta Rojowska, Monika Tomkiewicz, Gdynia 1939 – 1945 w świetle źródeł niemieckich i polskich. Aresztowania – egzekucje – wysiedlenia ludności cywilnej narodowości polskiej. Gdynia 2009.